Fazla Çalışma Ücreti (Fazla Mesai) Alacağı Nedir?
Fazla çalışma ücreti alacağı, işçinin performansa bağlı olarak hak ettiği bir alacaktır. Bu alacağın talep edilebilmesi için iş akdinin feshedilmiş olması gerekmez. İşçinin ücret alacakları, kanunen en geç ayda bir ve özel olarak açılan banka hesabına ödenmelidir. İş sözleşmesinin sona ermesi üzerine işçinin tüm haklarının eksiksiz olarak ödenmesi zorunludur.
Ücret alacaklarının ödenmemesi durumunda, işçi öncelikle arabulucuya başvurmalı, bu yolla çözüm sağlanamazsa, haklarını dava yoluyla talep etmelidir. Fazla çalışma iddiasında bulunan işçi, bu iddiasını ispat etmelidir. İspat açısından bordroların işçi tarafından imzalanıp imzalanmaması önemlidir. İşçinin imzasının bulunduğu bordro, aksi ispat edilene kadar kesin delil olarak kabul edilir. İmzalı bordrolarda fazla çalışma alacağının bordrolara yansıyıp yansımadığı ve ihtirazi kayıt bulunup bulunmadığı dikkate alınmalıdır. İhtirazi kayıt varsa, fazla çalışmalar her türlü delille, ihtirazi kayıt yoksa yalnızca yazılı belge ile ispatlanabilir.
Günlük 11 saat ve gece 7,5 saatten fazla çalışmalar fazla çalışma kapsamına girer. Haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak değerlendirilirken, haftalık çalışma süresinin 45 saatin altında belirlendiği sözleşmelerde ise, 45 saate kadar olan çalışmalar fazla süreli çalışma olarak adlandırılır. Yazılı delil olarak işyeri mail ve yazışma kayıtları, puantaj kayıtları ve işyerine giriş çıkış kayıtları örnek gösterilebilir.
Üst düzey yöneticilerin (beyaz yaka) fazla mesai ücretleri konusunda, işyeri organizasyon şemasına göre üst düzey yönetici olan işçi, görev ve sorumluluklarına uygun ücret alıyorsa fazla çalışma ücretine hak kazanamaz. Ancak, mesai saatlerini belirleme yetkisi olmayan üst düzey yöneticiler fazla çalışma ücretine hak kazanacaktır.
Esnek çalışma saatlerine tabi işçilerin fazla çalışma alacakları, ara dinlenme sürelerinin uzunluğuna göre hesaplanır. Uzun ara dinlenme süreleri, fazla çalışma ücretinin hesaplanmasında mahsuba tabi olabilir.
İş sözleşmelerinde fazla çalışmanın ücrete dahil olduğu belirtilmişse, Yargıtay içtihatlarına göre yıllık 270 saate kadar fazla çalışmalar ücrete dahil kabul edilir. Ancak, yıllık 270 saati aşan çalışmalar için fazla çalışma ücreti ödenir.
Uzun süreli veya yalnız tanık beyanıyla ispatlanan fazla çalışmalarda, hakkaniyet indirimi uygulanabilir. Ancak, bu uygulama genellikle 0 oranında yapılmakta ve hakkın özüne etki etmemektedir. Hesaplanan alacak düşükse ve fazla çalışma yazılı belgelere dayanıyorsa, hakkaniyet indirimi uygulanmaz.
Fazla çalışmaların karşılığı zamlı olarak ödenir. Fazla süreli çalışmalar, işçinin saatlik ücretinin belirli bir yüzdesi kadar artırılarak ödenir. Ayrıca, alacak dava yoluyla talep edilirse, temerrüt tarihinden itibaren bankalarca mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır.
Fazla çalışma alacağına ilişkin davalar, belirsiz alacak davası olarak açılabilir. Hâkim tarafından takdir edilecek hakkaniyet indirimi oranı davanın başında bilinemediğinden, belirsiz alacak davaları bu anlamda önem taşır.
Yüzde veya iş karşılığı ücret alınan hallerde, fazla çalışmanın yalnızca zamlı oranı hak edilir. Bu durumda, işçi 1,25 ve 1,5 katındaki ücretini 1 katından almış sayılır ve 0,25 veya 0,50 oranında zamlı ücretlere hak kazanır.
Fazla çalışma ücreti alacağında zamanaşımı beş yıldır. Davalının zamanaşımını ileri sürmesi durumunda; kısmi dava olarak açılan davalarda zamanaşımı, alacağın bir kısmı için dava tarihinden itibaren, diğer kısmı için ıslah tarihinden itibaren beş yıl geriye gidilerek uygulanır. Belirsiz alacak davalarında ise, zamanaşımı dava tarihinden itibaren beş yıl geriye giderek uygulanır.